شهرستان نایین با مساحت 835927 کیلومتر مربع در حاشیه جنوبی کویر مرکزی ایران بین 32 درجه و 30 دقیقـه طول شـرقی جغرافیایی در فاصله ۱۴۵ کیلومتری شرق مرکز استان قرار دارد و این شهرستان از شمال به استان سمنان و از جنوب به استان یزد و از شرق به استان خراسان و از غرب به شهرستان اصفهان و از جنوب و غرب به رشته کوه های مرکزی ایران محدود می شود.
این شهرستان در حال حاضر شامل دو بخش مرکزی و انارک سه منقطه شهری به نام نائین و بافران و انارک و پنج دهستان است و بخش مرکزی شهرستان نائین به مرکزیت شهر نائین دهستان کوهستان به مرکزیت روستای بلان و دهستان بهارستان به مرکزیت روستای کجان و دهستان لای سیاه به مرکزیت روستای هماباد و دهستان بافران به مرکزیت شهر بافران و دهستان چوپانان به مرکزیت روستای چوپانان می باشد.
گویش مردم گویش نائینی است و مردم نایین به زبانی سخن می گویند که باز مانده زبان ایران باستان و پهلوی است و گویش مردم انارک همانند گویش نایینی است و گویش و زبان مردم خور گویشی کهنتر است که برخی لغات عهد هخامنشی و اوستایی در آن دیده می شود و امنیت این منطقه در دل کویر باعث شده که از حملات یاغیان تاریخ در امان بماند و لهجه خوری کمتر دستخوش تغییر و تحول قرار گیرد و در حال حاضر قالی در اقتصاد شهر نائین کاملا موثر است و تجارت قالی و سایر امور مربوط به این صنعت از مشاغل اساسی مردم نائین به شمار می رود و در انارک قالی و قالیچه هایی با طرح نائین و نقشه های افشان و ترنجی و بته ای بافته می شود و در خور هم صنایع دستی قدمتی دیرینه دارد و قالی های خور و بیابانک دارای طرح نائین و نقش های ترنج ولچک ، افشان ، لیلی و مجنون است که در سراسر کشور شهرت فراوان دارد.
مردم نائین مسلمان و شیعه اثنی عشری هستند و همیشه به دین و مذهب خویش سخت پایبند بوده اند و نائین را با القاب و عناوین مختلفی مانند قصبه طیبه ، دارالعرفان و مدینه العرفا یاد کرده اند و لباس ها و پوشش ها و آرایه های محلی مردم نائین هم مانند سایر شهر ها است و اما در برخی روستا ها به ویژه مناطق شرقی نائین کشاورزان لباس سنتی قدیم بر تن می کنند و این پوشاک شامل پیراهن ساده سفید بدون یقه و شلوار مشکی و ساده است و در منطقه نایین غذا های بومی مانند آش جو ، شیرینی ها و ترشی و تنقلات محلی و تولیدات محلی چون نان محلی وجود دارد و سوغات نائین هم در درجه اول صنایع دستی آن از جمله عبا و فرش و سپس غذا های بومی است.
تاریخ بنای اولیه شهر نائین به دوران قبل از اسلام باز می گردد و نوشته های مورخین و جغرافیا نویسان قدیم که گویش محلی خاص مردم نایین تقویت می کند و این گویش هنوز هم متداول و مرسوم است و مولف کتاب مسالک و ممالک فارس را ایالت قدیمی ایران و محل تشکیلات دولت هخامنشی ذکر ﻣی کند که دوره ساسانیان و پس از اسلام به پنج ولایت یا استان تقسیم شده است که هر قسمت کوره نامیده می شد و در دوره های ساسانی پس از استقرار اسلام شهر نائین جزء یکی از این کوره ها به شمار می آمد و بیشتر پژوهشگرانی که درباره نایین بررسی و تحقیق کرده اند به آبادی و آبادانی آن در ادوار قبل از اسلام اشاره کرده اند.
در مقدمه کتاب تذکره سخنروان نائین شهر نایین شهرکی کاروان انداز معرفی شده که قافله ها برای استراحت و فراهم ساختن زاد سفر در آن بار می انداختن و ساربانان هم شتران خود را در نایین هنارگیری می کردند و نائین در قبل از اسلام مرکز اداری و خدماتی بخشی از ناحیه یزد بود و با استقرار اسلام در شهر نایین موقعیت خود را مانند گذشته حفظ کرد و یکی از نویسندگانی که درقرن چهارم هجری کتاب خود راتألیف کرده است نائین را شهری آباد و پرجمعیت ذکر می کند. در قرن پنجم هجری شهر نائین مانند دیگر شهر های نزدیک به اصفهان مورد توجه قرار گرفت.
شهرستان نایین دارای 4 باب کتابخانه است که عبارتند از کتابخانه های عمومی نایین ، انارک ، چوپانان و نیستانی بافران و کانون های فرهنگی و هنری مساجد شهرستان نائین 21 باب کانون در سطح شهرستان فعالیت دارند و این کانون ها فعالیت های فرهنگی و هنری و مذهبی مساجد را انجام می دهند و نقش ویژه ای در رونق مساجد دارند و آموزشگاه آزاد هنر های تجسمی آرنگ به مدیر مسئولی خانم حمیده حاتمی ویژه خواهران و آموزشگاه آزاد هنر های تجسمی ترنم رنگ ویژه برادران است و موسسه فرهنگی و هنری چراغ هدایت به مدیر مسئولی آقای غلامرضا کریمی و موسسه فرهنگی هنری نایین سامانه به مدیر مسئولی خانم نفیسه صفایی سپرده شده و موسسه فرهنگی قرآن و عترت حدیقه به مدیر مسئولی هادی عابدی که پروانه فعالیت خود را دریافت کرده و موسسه فرهنگی قرآن و عترت اسراء شهر بافران که در حال انجام مراحل صدور پروانه فعالیت می باشد و ماهنامه سیمای بافران به مدیر مسئولی آقای عباسعلی پوربافرانی و دو ماهنامه مهد خرد و نمایندگی ویژه نامه اصفهان امروز به مدیر مسئولی آقای امیر فقیهی و نمایندگی توزیع و فروش مطبوعات آقای حسین فرزانیان می باشد.
شهرستان نائین از جمله شهرستان های قدیمی است که بقایای آثار کهن خود را حفظ کرده و به عنوان یک شهرستان تاریخی شناخته می شود و امام زاده سلطان سید علی موزه تاریخی کویر و نارنج قلعه ، قلعه عاشوراگاه قلعه یا برزو نیستانک ، آتشکده سپرو ، کارگاه های عبابافی محمدیه ، آب انبار ها شامل آب انبار معصوم خانی و آب انبار خان دوقلو ، مساجد قدیمی مسجد جامع نائین ، مسجد جامع بافران ، مسجد بابا عبدا ، مسجد جامع قدیمان ، مسجد جامع محمدیه ، مسجد شیخ مغربی ، مسجد خواجه خضر ، خانه تاریخی پیرنیا و خانه تاریخی فاطمی ، کاروانسرای بلاباد ، کاروانسرای نیستانک ، کاروانسرای نوگنبد ، مصلا ، قلعه رستم بافران ، حمام قدیمی نوآباد ، حمام قدیمی پنجاهه ، حمام قدیمی کلوان ، حمام امام رضا ، حسنیه نوآباد ، حسینیه پنجاهه حسینیه چهل دختران ، حسینیه سرای نو ، حسینیه کلوان ، حسینیه باب المسجد ، حسینیه کوی سنگ ، آسیاب آبی ریگاره محمدیه از جمله جاذبه های اینم شهرستان می باشد.